17-11-2024 ‘Wisseling van de Wacht' Het St. Elisabeths Gasthuis in oorlogstijd
Tijdens de Slag om Arnhem werd er hard gevochten rondom het St. Elisabeths Gasthuis. Ondanks de chaos gingen de medische behandelingen door en werd er gezorgd voor alle gewonden, ongeacht hun nationaliteit.
In de tentoonstelling ‘Wisseling van de Wacht’ krijgt de bezoeker een unieke inkijk in de bewogen oorlogsdagen van het St. Elisabeths Gasthuis. Jarenlang werkten Nederlands medisch personeel en Duitse zusters van een nonnenorde in het St. Elisabeths Gasthuis in Arnhem goed met elkaar samen tot Nederland in mei 1940 werd bezet door nazi- Duitsland. Hun harmonieuze samenwerking werd verstoord door de oorlog en een groeiend wantrouwen.
Opmerkelijkst item van deze tentoonstelling vond ik het hemd dat generaal Hackett droeg ten tijde dat hij zwaar gewond het St. Elisabeths Gasthuis werd binnengebracht. Daarnaaast de battledress die de chirurg Lipmann Kessel droeg. Hij opereerde Hackett en zorgde er voor dat hij onherkenbaar was als geneaal voor de Duitsers.
Lipmann Kessel werd al vrij snel krijgsgevangen gemaakt. Hij werd overgebracht naar het Elisabeths Gasthuis in Arnhem, waar een medische post was opgezet. Lipmann Kessel sprak de Nederlandse staf aan in het Afrikaans, omdat hem verteld was dat dat grote gelijkenissen vertoonde met het Nederlands. De Nederlandse staf nam hier aanstoot aan omdat ze het voor Duits aanzagen. De arts zag vanuit een van de ramen van het ziekenhuis generaal Roy Urquhart over straat rennen. Pas na de slag hoorde hij dat de generaal op het punt stond een huis binnen te gaan en vervolgens op een cruciaal moment dertig uur vermist was. In hetzelfde ziekenhuis opereerde Lipmann Kessel brigadegeneraal John Hackett verschillende keren en redde daarmee zijn leven. Op 24 september werd het ziekenhuis ontruimd. Een SS-arts stelde voor om Hackett een verlossend spuitje te geven. Lipmann Kessel weigerde dat te doen. Een paar dagen later werd Hackett door het verzet uit het ziekenhuis gesmokkeld en vond onderdak in Ede. Na de ontruiming van het ziekenhuis werd Lipmann Kessel overgebracht naar Apeldoorn, waar hij op 13 oktober met twee anderen vrij makkelijk ontsnapte. Zij kwamen vervolgens in contact met geheim agent Dick Kragt die onderdak voor hen regelde bij de boer Wolfswinkel in Lunteren. Tijdens de nacht van 19 op 20 oktober 1944 vond Operatie Pegasus 1 plaats. Een groep van ongeveer honderdveertig man, merendeels achtergebleven Britse troepen, trok dwars door de Duitse linies heen, stak de Rijn over en keerde terug in bevrijd gebied.
Overmoedig geworden door dit succes organiseerde het Edese verzet een maand later een tweede ontsnappingspoging, Operatie Pegasus 2. Lipmann Kessel nam hier aan deel. De actie liep echter uit op een fiasco. De groep viel uit elkaar en werd ontdekt. Slechts een handjevol bereikte de overkant van de Rijn, de meeste deelnemers werden gevangen gemaakt. Sommigen moesten hun betrokkenheid met de dood bekopen. Lipmann Kessel slaagde er echter zijn weg terug te vinden richting Ede.
Aan het einde van januari 1945 werd een tweede ontsnappingspoging ondernomen. Lipmann Kessel werd overgebracht naar Huis te Maarn bij Doorn, waar hij met drie collega-chirurgen (onder wie Graeme Warrack) bij de familie-Idenburg verbleef. Een paar dagen later arriveerde Hackett. Hij werd nogmaals door Lipmann Kessel onderzocht en geopereerd. Op 2 februari was de brigadegeneraal voldoende hersteld. Door Loek Caspers en Johan Snoek werd de groep ondergebracht in Groot-Ammers, waar de koster Gerrit Hakkesteeg hen verborg in de plaatselijke Nederlandse Hervormde Kerk. Lipmann Kessel arriveerde in Lage Zwaluwe, waar hij samen met de andere artsen en Hackett per kano via de Biesbosch naar bevrijd gebied zou worden overgezet. De boot waar Lipmann Kessel zich met de crosser Hans van Sliedrecht in bevond raakte echter lek. Zij brachten een ijskoude vriesnacht door in de grienden van de Biesbosch. De dag daarna bereikte zij lopend Sliedrecht. In de nacht van 9 op 10 februari bereikte Lipmann Kessel, begeleid door Jan de Visser, alsnog veilig de geallieerde linies. Hij zorgde direct voor twee Canadese motorkano's, waar de crossers gebruik van konden maken. Kort daarna arriveerde hij als een van de eerste geallieerde artsen in het net bevrijde concentratiekamp Bergen-Belsen.
Meer over Lipmann Kessel op ARS Website, activiteit op 8-10-2023: medische zorg tijdens de Slag om Arnhem
