Battlefield Tour De Slag om Den Haag

Op zaterdag 27 september 2025 aan de battlefieldtour Slag om Den Haag  meegedaan, georganiseerd door Ton Bos van de Studiegroep Slag om Den Haag en Stichting Herdenking Militaire Erehof 's Gravenhage. We vertrokken rond 9.30 uur van station Den Haag Mariahoeve. Rondgereden door de stad in een bus vol vriendelijke Hagenezen en daarbij de voormalige vliegvelden Ockenburg, Ypenburg en vliegkamp Valkenburg bezocht. Lunch in de voormalige vliegtoren van Ypenburg met items uit de koude oorlog en een heuse North American Sabre F-86 die wordt opgeknapt en als item voor de deur wordt tentoongesteld. Hoorde over de heldhaftige strijd die de Nederlandse soldaten hebben geleverd tegen de Duitse overmacht, aan wie nog flinke verliezen is toegebracht ondanks gebrek aan gevechtsleiding en slechte bewapening. Indrukwekkend vond ik het ereveld met begraven Nederlandse militairen bij de kerk in Valkenburg. Vanuit de toren een prachtig uitzicht. Gelukkig was er wel een lift anders was het mij niet gelukt naar boven in de toren te gaan.

Het is een fascinerend en wrang beeld uit de vroege fase van de Tweede Wereldoorlog. De Junkers Ju-52, ook wel “Tante Ju” genoemd, was een Duits transportvliegtuig dat intensief werd ingezet tijdens de Blitzkrieg-campagnes, vooral in 1940 bij de invasie van Nederland, België en Frankrijk.

📸 Waarom liggen er zoveel Ju-52’s langs wegen in foto’s uit 1940?
• Luchtlandingsoperaties: Tijdens de aanval op Nederland (10 mei 1940) werden honderden Ju-52’s ingezet om parachutisten en luchtlandingstroepen te droppen bij strategische punten zoals vliegvelden en bruggen. Veel van deze toestellen landden op geïmproviseerde locaties — wegen, weilanden, zelfs dijken — omdat vliegvelden snel onbruikbaar werden gemaakt.
• Massale verliezen: De Ju-52 was traag en kwetsbaar. Nederlandse luchtafweer en jachtvliegtuigen brachten er tientallen neer. Veel toestellen werden beschadigd bij de landing of achtergelaten na het lossen van troepen. Vandaar dat ze op foto’s vaak te zien zijn als wrakken of verlaten toestellen langs wegen en velden.
• Fotografische documentatie: Zowel Duitse als geallieerde fotografen legden deze scènes vast — deels als propaganda, deels als verslaglegging.

De beelden van Ju-52’s langs wegen zijn iconisch geworden voor de chaotische en brute aard van de luchtlandingsoperaties in mei 1940.

De Slag om Den Haag

Op 10 mei 1940, bij het begin van de Duitse aanval op Nederland, voerden Duitse parachutisten een grootschalige luchtlandingsoperatie uit boven Den Haag. Dit was onderdeel van de Slag om Den Haag, ook wel de Slag om de Residentie genoemd.
✈️ Doel van de aanval
De Duitsers wilden:
• De vliegvelden Ypenburg, Ockenburg en Valkenburg veroveren.
• Koningin Wilhelmina, het kabinet en de legerleiding gevangen nemen.
• Nederland binnen één dag tot overgave dwingen.
🪂 Verloop van de aanval
• Rond 04:15 uur begonnen Duitse troepen, waaronder de 22e Luftlande-Division, met het droppen van ongeveer 3.500 tot 5.000 parachutisten.
• De aanval kwam als een verrassing, maar werd fel bestreden door Nederlandse troepen, waaronder luchtdoelartillerie en infanterie.
• Ondanks aanvankelijke Duitse successen op de vliegvelden, slaagde Nederland erin de aanval af te slaan en Den Haag te behouden.
🔥 Gevolgen
• De Duitsers verloren ongeveer de helft van hun luchtvloot van 1.100 toestellen.
• Zo’n 1.745 Duitse militairen werden krijgsgevangen genomen en deels naar Engeland afgevoerd.
• De aanval mislukte en had grote gevolgen voor de Duitse luchttransportcapaciteit.

Personeel van de Luchtvaartafdeling op Ypenburg in april 1940

De verdediging door Fokker-vliegtuigen

De Nederlandse luchtverdediging in mei 1940 werd grotendeels gedragen door Fokker-vliegtuigen, die ondanks hun verouderde technologie een moedige rol speelden in de strijd tegen de Duitse Luftwaffe.

Hoewel de Fokkers technologisch inferieur waren aan hun Duitse tegenhangers, speelden ze een cruciale rol in het vertragen van de Duitse opmars. Hun inzet symboliseert de moed van de Nederlandse luchtmacht in een ongelijke strijd.

🛩️ Fokker D.XXI: het jachtvliegtuig van de verdediging
• Type: Eenmotorige jager, ontwikkeld in de jaren 1930.
• Kenmerken: Robuust, eenvoudig te onderhouden, vaste landingsgestel, bewapend met vier 7,9 mm machinegeweren.
• Rol in mei 1940: De D.XXI werd ingezet tegen Duitse bommenwerpers en transportvliegtuigen. Ondanks zijn lagere snelheid en wendbaarheid vergeleken met Duitse Messerschmitts, wist hij meerdere vijandelijke toestellen neer te halen.

💣 Fokker T-V: de bommenwerper

• Inzet: Op 10 mei 1940 stegen drie Fokker T-V bommenwerpers op vanaf Schiphol, begeleid door zes Fokker D.XXI jagers, om het door Duitsers bezette vliegveld Waalhaven te bombarderen.
• Resultaat: Ze vernietigden hangars, kanonnen en transportvliegtuigen. Twee van de drie T-V’s werden echter neergeschoten boven Oud-Beijerland. Slechts één bemanningslid overleefde.

⚔️ Historische impact

Hoewel de Fokkers technologisch inferieur waren aan hun Duitse tegenhangers, speelden ze een cruciale rol in het vertragen van de Duitse opmars. Hun inzet symboliseert de moed van de Nederlandse luchtmacht in een ongelijke strijd.

Tour langs de voormalige vliegvelden rond Den Haag

In 1940 verwees de Residentie naar Den Haag als de politieke en bestuurlijke hoofdstad van Nederland. Het begrip kreeg bijzondere betekenis tijdens de Duitse aanval op Nederland in mei 1940, toen Den Haag het doelwit was van een grootschalige luchtlandingsoperatie. Hier is wat het gebied van de Residentie toen omvatte:
📍 Geografisch en strategisch gebied
• Den Haag zelf: De stad was het centrum van de regering, het parlement, en de koninklijke familie.
• Omliggende vliegvelden: De Duitse aanval richtte zich op drie strategisch gelegen vliegvelden rond Den Haag:
• Ypenburg (ten westen van Rijswijk)
• Ockenburg (bij Kijkduin)

• Valkenburg (tussen Katwijk en Leiden)
• Militaire kazernes: Zoals de Nieuwe Alexanderkazerne, die zwaar werd getroffen bij de eerste luchtaanvallen.
• Wassenaar en Rijswijk: Deze plaatsen lagen binnen het operationele gebied van de Duitse troepen en Nederlandse verdediging.

🎯 Politieke betekenis
• De Residentie was het doelwit omdat het de zetel was van:
• Koningin Wilhelmina
• Het kabinet-De Geer II
• De legerleiding
• Het Duitse plan was om deze leiders gevangen te nemen en Nederland tot overgave te dwingen binnen één dag.
🛡️ Nederlandse verdediging
• De stad en de vliegvelden werden verdedigd door:
• Het Regiment Grenadiers
• Het 4e Regiment Infanterie
• Het 1e Regiment Huzaren-Motorrijders in reserve
• Luchtdoelgeschut rond de vliegvelden

De term Residentie in 1940 omvatte dus niet alleen de stad Den Haag, maar ook de omliggende strategische infrastructuur die cruciaal was voor het functioneren van de Nederlandse staat.

Lunch op markante locatie: voormalige verkeerstoren van Ypenburg

We gebruikten de lunch in de voormalige verkeerstoren van Ypenburg. Behalve broodje eten kon je er ook items bekijken uit de Koude Oorlog in de jaren '50. Ze hadden via Markplaats een North American Sabre F-86 op de kop getikt en naar de verkeerstoren gebracht op een trailer. Nu zijn ze bezig om het vliegtuig om te knappen en de vleugels er weer aan te zetten en het zo als eyecatcher bij de verkeerstoren neer te zetten.

Tocht langs de vliegvelden

Tijdens deze battlefieldtour hebben we eerst een rondrit door Den Haag en omgeving gemaakt, het gebied dat viel onder de residentie. Vervolgens hebben we de vliegvelden Ockenburg, Ypenburg en Valkenburg bezocht. In 1940 hadden de Duitsers hun aanvallen met parachutisten, de Falmschirmjäger, daarop gericht. In de vroege morgen van 10 mei 1940 kwamen de Junkers 52 toestellen vol met parachutisten over vliegen. Aanvankelijk vlogen ze door richting Engeland en dacht menigeen dat er een aanval op Engeland werd uitgevoerd. Maar boven de Noordzee keerden de vliegtuigen om en vlogen op de omgeving van Den Haag aan. De vliegtuigen probeerden te landen op de genoemde vliegvelden, maar dat verliep alles behalve naar wens. Veel toestellen werden in brand geschoten of moesten overal langs wegen en weilanden noodlandingen maken. De bedoeling was dat er een soort pendeldienst tot stand kwam, waarbij vliegtuigen landen, parachutisten er uit zetten en weer opstegen. Maar dat laatste werd een fiasco door hevige Nederlandse tegenstand. Ypenburg werd aanvankelijk veroverd door de Duitsers maar tegen de avond van de 10e mei was het vliegveld, dat bezaaid lag met wrakken van Duitse vliegtuigen, weer in Nederlandse handen. En zo ging het ook met Ockenburg en Valkenburg. Het dorp Valkenburg werd verwoest door Nederlandse artillerie dat schoot op de Duitsers die zich in dat dorp hadden teruggetrokken. Kortom, ondanks slechte bewapening en gebrek aan goede leiding wisten de Nederlandse soldaten nog flinke klappen uit te delen aan de Duitse aanvallers. Het beeld dat het Nederlandse leger zwak was en weinig weerstand bood wordt door deze feiten onderuit gehaald. Uiteindelijk wonnen de de Duitsers de strijd door overmacht en superieure bewapening. Maar het Duitse luchtlandingswapen is een zware klap toegebracht dat de hele verdere oorlog parten heeft gespeeld.

Vliegveld Ockenburg

Op 10 mei 1940 begon de Duitse aanval op Nederland met operatie Fall Gelb. Een belangrijk onderdeel was de verovering van vliegveld Ockenburg, gelegen nabij Den Haag. Dit vliegveld moest dienen als landingsplaats voor Duitse luchtlandingstroepen die Den Haag snel moesten innemen om koningin Wilhelmina, het kabinet en de militaire leiding gevangen te nemen.

⚔️ Verloop van de aanval
• 04:30 uur: Duitse paratroepers van de 22e Luftlande-Division onder leiding van generaal Hans Graf von Sponeck landden op en rond vliegveld Ockenburg.
• Doel: Vanuit Ockenburg oprukken naar Den Haag, samen met troepen vanaf Valkenburg en Ypenburg, om een snelle capitulatie af te dwingen.
• Nederlandse reactie: Nederlandse troepen boden fel verzet. Ondanks de verrassing wisten ze de Duitse opmars te vertragen en uiteindelijk te stoppen.

Gevolg: De Duitse aanval op Den Haag mislukte. De Nederlandse verdediging wist de stad te behouden en voorkwam de gevangenneming van de regering.

📉 Resultaten
• De Duitsers leden zware verliezen in manschappen en vliegtuigen.
• Vliegveld Ockenburg werd uiteindelijk heroverd door Nederlandse troepen.
• De mislukking van deze operatie betekende dat Nederland niet binnen één dag viel, zoals Duitsland had gehoopt.

Vliegveld Ypenburg

🛩️ Kort Verslag: De Strijd om Ypenburg – 10 mei 1940
Op 10 mei 1940 begon de Duitse aanval op Nederland met een verrassingsaanval op vliegvelden rond Den Haag, waaronder Ypenburg. Het doel was om snel de regering, koningin Wilhelmina en de militaire leiding gevangen te nemen en Nederland tot overgave te dwingen.
📌 Belangrijke Gebeurtenissen
• 04:15 uur: Duitse parachutisten en luchtlandingstroepen landen bij Ypenburg. Het was de eerste grootschalige luchtlandingsoperatie in de militaire geschiedenis.
• Verrassingsaanval: Duitse troepen bombardeerden het vliegveld en probeerden het snel in te nemen. Nederlandse jagers konden nog opstijgen voordat het vliegveld werd geraakt.
• Felle verdediging: Nederlandse luchtdoelartillerie, waaronder Vickers-kanonnen, en infanterie boden hevig verzet. Veel Duitse vliegtuigen werden neergeschoten.
• Tijdelijke Duitse controle: Rond 07:00 uur bereikten Duitse troepen de hoofdingang van Ypenburg en dwongen de Nederlandse commandant tot overgave.

• Nederlandse tegenaanval: Later op de dag heroverden Nederlandse troepen het vliegveld, waardoor Den Haag uit Duitse handen bleef.

📊 Resultaten
• Duitse verliezen: Ongeveer 220 vliegtuigen uitgeschakeld, 1500 krijgsgevangenen afgevoerd naar Engeland.
• Nederlandse verliezen: Honderden doden en gewonden, waaronder bemanningen van luchtdoelkanonnen.
• Strategisch succes: De Duitse poging om Den Haag snel te veroveren mislukte, mede dankzij de verdediging bij Ypenburg.
Deze slag wordt jaarlijks herdacht en staat symbool voor het moedige verzet tegen een overweldigende vijand.

Vliegveld Valkenburg

We stapten niet uit op vliegkamp Valkenburg maar reden er rond met de bus. Een gids van de Historische Vereniging Oud-Valkenburg stapte in de bus om ons te vertellen over de geschiedenis van het vliegveld en ging met ons mee naar het dorp Valkenburg. Op het vliegveld was de Dakota te zien bij de hangaar waarin de musical Soldaat van Oranje wordt opgevoerd. In de nabije toekomst staat ook hier nieuwbouw gepland. De Marine Luchtvaart Dienst (MLD) was tot de sluiting in 2006 gevestigd op Marinevliegkamp Valkenburg (MVKV) in Valkenburg, Zuid-Holland. Na de overdracht door de Luchtmacht in 1947 werd MVKV de basis voor maritieme patrouillevliegtuigen en later ook helikopters, die met name werden ingezet voor onderzeebootbestrijding en opsporing en reddingstaken. Na de sluiting van de basis zijn de patrouillevliegtuigen verkocht en de helikoptertaken overgeheveld naar het Defensie Helikopter Commando

Op 10 mei 1940 werd het vliegkamp Valkenburg aangevallen door de Duitsers tijdens de Duitse invasie van Nederland. De aanval, deel van Operatie Fall Gelb, begon in de vroege ochtend met de landing van Duitse parachutisten en transportvliegtuigen. De gevechten op en rond het vliegveld waren hevig en resulteerden in de verovering van het vliegveld door de Duitsers op 10 mei, ondanks de zware Nederlandse tegenstand, waarbij onder andere de drassige grond de Duitse operatie in de weg zat. 

🛩️ De Strijd om Vliegkamp Valkenburg – 10 mei 1940
Op 10 mei 1940 begon de Duitse aanval op Nederland met een grootschalige luchtlandingsoperatie. Vliegkamp Valkenburg, nabij Katwijk, was een van de strategische doelen. De Duitsers wilden het vliegveld gebruiken als bruggenhoofd voor een aanval op Den Haag en de regering.
📌 Belangrijke Gebeurtenissen
• Vroege ochtend (rond 03:30 uur): Duitse Junkers Ju-52 transportvliegtuigen vlogen laag over het vliegveld en dropten parachutisten van het Fallschirmjäger Regiment 2 en luchtlandingstroepen van Infanterie Regiment 47.
• Nederlandse verdediging: Een detachement van het III-4e Regiment Infanterie, onder leiding van kapitein Van Zuilen, bood fel verzet met mitrailleurs en geweervuur.
• Bombardementen: Duitse vliegtuigen bombardeerden hangars en stellingen. De Nederlandse troepen moesten zich verspreid opstellen en trokken zich geleidelijk terug.
• Duitse verovering: Rond 07:30 uur was het vliegveld in Duitse handen. Een deel van de Nederlandse troepen werd gevangen genomen en afgevoerd naar het dorp Valkenburg.

📊 Resultaten en Gevolgen
• Nederlandse verliezen: 29 gesneuvelden en 31 gewonden onder de vliegveldbezetting.
• Duitse verliezen: Ondanks de verovering van het vliegveld leden de Duitsers zware verliezen aan vliegtuigen en manschappen. De aanval op Den Haag mislukte uiteindelijk.
• Strategisch falen: Hoewel Valkenburg werd ingenomen, konden de Duitsers hun hoofddoel – het snel uitschakelen van de Nederlandse regering – niet bereiken.

De strijd om Valkenburg toont de moed van Nederlandse troepen tegenover een goed voorbereide en technisch superieure vijand. Het vliegveld werd later door de Duitsers verder uitgebouwd, maar op 10 mei was het nog grotendeels in aanleg.

Valkenburg

Vanaf vliegveld Valkenburg reed de bus naar het dorp Valkenburg waar we de veelbewogen gebeurtenissen in de meidagen van 1940 te horen kregen en een indrukwekkend bezoek brachten aan de Erebegraafplaats. De militaire erebegraafplaats van Valkenburg ligt midden in het centrum van de gemeente, naast de toren van de Hervormde kerk. Daar staan in een ruime boog de grafstenen van 35 in mei 1940 omgekomen Nederlandse soldaten.
Middenin staat een zuil met de namen van de in die zelfde tijd omgekomen Valkenburgse burgers.

De strijd om het dorp Valkenburg in mei 1940 was een intens en strategisch belangrijk gevecht tijdens de Duitse inval in Nederland. Hier zijn de belangrijkste gebeurtenissen en context:
🪖 Achtergrond van de strijd
• Datum: Begon op 10 mei 1940, bij het begin van de Duitse aanval op Nederland.
• Doelwit: Vliegveld Valkenburg was een van de drie vliegvelden rond Den Haag (naast Ypenburg en Ockenburg) die de Duitsers wilden innemen om troepen snel te kunnen landen en Den Haag te veroveren.
🪂 Duitse aanval en Nederlandse tegenstand
• Duitse troepen: Fallschirmjägers (parachutisten) van het FJ Regiment 2 sprongen uit Junkers Ju-52 vliegtuigen boven Valkenburg en het vliegveld. Later volgden luchtlandingstroepen van het Infanterie Regiment 47, onderdeel van de 22e Luftlande Infanteriedivision.
• Nederlandse reactie: Het 4e Regiment Infanterie heroverde het vliegveld op de avond van 10 mei. De Duitsers verschansten zich vervolgens in het dorp Valkenburg zelf.
🔥 Gevechten in het dorp
• 11–14 mei 1940: Valkenburg werd het toneel van hevige gevechten. Er waren veel beschietingen, en de schade aan het dorp was aanzienlijk. De kerk en omliggende gebouwen werden zwaar beschadigd, deels onherstelbaar.
• Burgerbevolking: Op 11 mei vluchtten 80 à 100 burgers uit het dorp vanwege het oorlogsgeweld.
📉 Resultaat en impact
• Militaire uitkomst: Ondanks felle Nederlandse tegenstand, leidde de overmacht van de Duitse troepen en de algemene capitulatie van Nederland op 15 mei tot het einde van de strijd.
• Duitse verliezen: De Duitse aanval op de vliegvelden rond Den Haag mislukte grotendeels. Ze verloren ongeveer 75% van hun transportvliegtuigen, waaronder 222 Junkers Ju-52, en veel ervaren piloten.
🕊️ Historische betekenis
De strijd om Valkenburg symboliseert de moedige maar ongelijke strijd van Nederlandse troepen tegen een goed voorbereide Duitse invasie. Het dorp en vliegveld speelden een cruciale rol in de verdediging van Den Haag en het regeringscentrum.

Uitzicht vanaf de kerktoren van Valkenburg

Tenslotte konden we boven in de toren genieten van het uitzicht over de omgeving en voormalig slagveld van Valkenburg. De gids wist ons nog één en ander te vertellen en locaties aan te wijzen die een rol speelden in de meidagen van 1940 en daarna.